Kurumsal Hafıza

Türkiye-ABD Kültürel Mübadele Komisyonu iki yıl süren görüşmelerin ürünüydü. İkili heyetlerin sürdürdüğü çalışmalar, programa adını veren Arkansas Senatörü J. William Fulbright ve Illinois Senatörü Scott Lucas’ın Ankara ziyaretiyle somutluk kazandı. Roma’da düzenlenen Parlamentolar Birliği Konferansı’na katılan senatörler çeşitli temaslarda bulunmak üzere 14-16 Eylül 1948 tarihinde Türkiye’yi ziyaret ettiler. İkilinin Ankara’daki temasları arasında Başbakan Hasan Saka, Dışişleri Bakanlığı görevini vekâleten yürüten Çalışma Bakanı Tahsin Bekir Balta ve Milli Eğitim Bakanı Tahsin Banguoğlu bulunuyordu. Bu görüşme, ikili ilişkilerdeki tüm dalgalanmalara rağmen yeni yüzyıla taşınacak köklü ve güçlü bir kurumun habercisiydi.

“Türk Amerikan Kültür Anlaşması,” 27 Aralık 1949 tarihinde her iki tarafı temsilen Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Faik Zihni Akdur ve ABD Büyükelçisi George Wadsworth tarafından Ankara’da imzalandı. Anlaşmanın mimarlarından Akdur yaptığı açıklamada, eğitim ve kültür alanındaki işbirliğinin Türk-Amerikan dostluğunda yeni bir sayfa açacağının altını çiziyordu:

“Türkiye ile Amerika Birleşik Devletleri arasında günden güne mesut bir surette inkişaf etmekte olan dostluk münasebetlerini şu anda imzalamış olduğumuz kültür anlaşmasının kuvvetlendireceğine hiçbir şüphe yoktur. Dost ve barışsever olan iki memleketi yekdiğerine yakınlaştırmak için kültür bağlarından daha iyi bir vasıta tasavvur olunamaz. Türk ve Amerikan gençliğini birbirine daha iyi tanıtacak ve Türk ve Amerikan kültürlerinin karşılıklı olarak daha iyi anlaşılmasını mümkün kılacak olan bu anlaşmanın iki memleket münasebetleri üzerinde en hayırlı neticeleri tevlit edeceğine eminim (…) Türkiye ile Amerika arasındaki dostluk hiç bir zaman bugünkü kadar esaslı olmamıştır. Müşterek bir vazifeyi birlikte başarmaya azmettik ve bunu hür insanlara yakışır bir şekilde, dostça ve gönüllü bir işbirliği esasına müsteniden yapacağız (…) Fulbright Anlaşması fikir ve kültür sahasında daha büyük bir inkişaf verecektir.”

Anlaşma 13 Mart 1950 tarihinde TBMM’de onaylandı ve karar Resmi Gazete’nin 18 Mart 1950 sayısıyla yürürlüğe girdi. Böylelikle, bugün 75. yaşı kutlanan Komisyon, Avrupa’daki en eski Fulbright Komisyonlarından biri olarak program tarihindeki özel yerini aldı. Anlaşma uyarınca, “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti tarafından temin edilen paralarla finanse edilecek olan eğitim programının idaresini kolaylaştırmak için” kurulan “Türkiye’de Birleşik Devletler Eğitim Komisyonu’nun” adı, müşterek yapıyı yansıtmak amacıyla “Türkiye-Amerika Birleşik Devletleri Kültürel Mübadele Komisyonu” olarak 28 Nisan 1961 tarihinde değiştirildi.

Faaliyetlerine 1950 yılında başlayan Komisyon’un ilk yönetim kurulu üyeleri, yakın tarihte kurulacak olan Türk Amerikan Derneği’nin de kurucu üyeleri arasındaydılar. Bu durum, iki kurumun bir süre boyunca aynı çatı altında hizmet vermesi anlamına geliyordu. Yönetim kurulunun, hükümetler tarafından görevlendirilen dört Amerikalı ve dört Türk üyeden müteşekkil yapısı, “ortak aklın” güçlü bir ifadesidir ve 75 yıldır değişmemiştir.

İLK YÖNETİM KURULU

Frederic Palmer Latimer, Jr.
A.B.D. Kültür Ataşesi

Prof. Dr. İrfan Şahinbaş
Öğretim Üyesi, Ankara Üniversitesi

Lewis Rex Miller
Amerikan Haberler Bürosu Müdürü

Mehmet Osman Dostel
Dışişleri Bakanlığı Hukuk Müşaviri

Floyd H. Black
Robert Kolej Müdürü

Emin Hekimgil
MEB Dış Münasebetler Müdürü

A. W. Walker
Sokoni Vakum Co. Temsilcisi

Prof. Dr. Fadıl Hakkı Sur
Üniversiteler Temsilcisi-Mülkiye Dekanı

İrfan Şahinbaş

Frederic P. Latimer, Jr.

Komisyon Genel Sekreterleri:

William M. Lauman (1949-59)
Arif H. Özbilen (1959-63)
Ömer H. Mart (1963-66)
Hüsnü Ersoy (1966-86)
Prof. Dr. Ersin Onulduran (1986-2010)
Prof. Dr. Ersel Aydınlı (2010’dan beri)

Komisyon’un faaliyetlerinden sorumlu olan genel sekreterler ve bir dönem vekaleten bu görevi yürüten Muhtar Enata gibi çalışma arkadaşları 75 yıl boyunca iki ülke arasındaki kültürel işbirliğinin daha yüksek bir ivme kazanmasını başarmışlardır.

Genel Sekreter Prof. Dr. Ersin Onulduran, 1990’ların başında Senatör Fulbright
ve eşi Harriet Mayor Fulbright ile birlikte

1951 yılında Amerika’ya giden ilk Türk Fulbright bursiyerlerinden bir grup

Komisyon’un kurulmasıyla birlikte her iki ülkeden öğrenci ve araştırmacılara kapılar açıldı. Türk adaylara Amerika’da eğitimlerini sürdürebilecekleri düzeyde İngilizce hâkimiyeti şart koşulduğu için, ilk dönem bursiyerlerinin belli başlı eğitim kurumlarından ve büyük şehirlerden gelmesi kaçınılmazdı, ancak bu durum zamanla değişecek ve Fulbright bursları eğitimde fırsat eşitliğinin en başat temsilcilerinden biri olacaktı.

1951 yılında, eğitimlerini Amerika’da sürdürecek ilk Türk bursiyerler seçildi ve 75 yıllık uzun yolculuk başladı. İletişim imkânlarının hayli kısıtlı olduğu bir dönemde kendilerini “Amerikan Rüyası” içinde bulan bursiyerler, ülkemize döndükten sonra Türk bilim-sanat dünyasının saygın isimleri arasında yerlerini alacak ve birikimlerini nesilden nesile aktaracaklardı. Farklı alanlardan seçilmiş bu öncü grubu 75 yılda yaklaşık 3.900 Türk bursiyer izledi.

İLK TÜRK BURSİYERLER

Sami Bilgin
Öğrenci, Mesleki Eğitim
University of Arizona

Hüseyin Çağlayan
Öğrenci
Temel Bilimler ve Matematik
Northwestern University

Hüsnü Ciritli
Öğrenci, Müfredat ve Yönetim
Indiana University

Fahri Dikengil
Öğrenci, Tıp/Tüberküloz
Herman Kiefer Hospital

Sırrı Erinç
Araştırmacı, İklimbilim
John Hopkins University

Reşat Göndem
Öğrenci
İngilizce Öğretmenliği
University of Michigan

Sabahat Tuluy (Kaymakçalan)
Öğrenci, Tıp
Women’s Medical College of Pennsylvania

Doğan Gücer
Öğrenci
Metalurji Mühendisliği
Leigh University

Adnan Kalfaoğlu
Öğrenci, Tıp
Barnes Hospital

Muvaffak Kavrar
Öğrenci, Ticaret Hukuku
Harvard University

Zahide Kurgan
Öğrenci, İngilizce
Office of Education

Lübabe Önderol
Öğrenci, Tıp/Çocuk Felci
Denver University

Nihal İpek Öz
Öğrenci, Uluslararası Hukuk
Yale University

Vedide Baha Pars
Araştırmacı, Eğitim Yöntemleri
Iowa State Teachers College

Macit Saner
Öğrenci, Kamu Yönetimi
Northwestern University

Nurettin Sevin
Araştırmacı
Amerikan Tiyatrosu
University of North Carolina

Ali Fahri Sümen
Öğrenci
Tıp/Romatizmal Kalp Hastalığı
University of Pennsylvania

Feyyaz Taner
Öğrenci, İnşaat Mühendisliği
Cornell University

Esat Turak
Öğrenci, Şehir Planlaması
Northwestern University

Hüseyin Yıldırım
Öğrenci, İlköğretim
Northwestern University

Hüseyin Yılmaz
Öğrenci, Fizik
Massachusetts Institute of Technology

Gülseren Gönenç
Öğrenci, Gazetecilik
University of Illinois

Görselleri gezmek için yana sürükleyiniz veya oklara tıklayınız.

İLK AMERİKALI BURSİYERLER

Aynı dönemde, hemen hepsi Türkiye’nin üç büyük kentinde akademik faaliyetlerini sürdürecek Amerikalı öğretim görevlileri, araştırmacılar ve öğrenciler, kitaplardan tanıdıkları yeni bir dünya ile tanıştılar. Türkiye’de Amerikan kültürünün temsilcisi olan bursiyerler, ülkelerine döndüklerinde de Türk kültürünün gönüllü temsilciliğini yapacaklardı. Farklı alanlardan seçilmiş bu öncü grubun açtığı yoldan bugüne kadar yaklaşık 1.900 Amerikalı bursiyer geçti.

Washington D.C.’deki National Gallery of Art’tan, İstanbul’daki Amerikan Kız Koleji’ne gelen sanat tarihçi Margaret Bouton, 1951.

Virginia Elder
Öğretmen, İngilizce
Üsküdar Amerikan Koleji

Erwin Grave
Öğretim Görevlisi, Ekonomi
Ankara Üniversitesi

Virginia Hallam
Öğretmen, İngilizce
Ankara Üniversitesi

Arland T. Hotchkiss
Öğretmen, Biyoloji
Robert Kolej

Margaret Bouton
Öğretim Görevlisi
Sanat Tarihi

Gordon Jonas
Öğrenci, Coğrafya
Ankara Üniversitesi

Robert Kane
Öğrenci, Siyaset Bilimi
İstanbul Üniversitesi

Allen King
Öğretmen, Matematik
Talas Amerikan Koleji

Samuel Cramer
Araştırmacı, Arkeoloji
İstanbul Üniversitesi

Mary Lloyd
Öğretmen
Doğum/Hemşirelik
Amerikan Hastanesi

Fred Lukermann
Öğrenci, Coğrafya
İstanbul Üniversitesi

Herbert Mueller
Öğretim Görevlisi
Amerikan Edebiyatı
İstanbul Üniversitesi

Dolan Pawel
Öğretim Görevlisi
Makine Mühendisliği
Robert Kolej

Thomas Reese
Öğretim Görevlisi, Psikoloji
Ankara Üniversitesi

Emory Roberts
Öğretim Görevlisi
İnşaat Mühendisliği
Robert Kolej

John Rufi
Öğretim Görevlisi
Eğitim Yöntemleri
Milli Eğitim Bakanlığı

Carl Midkiff
Öğrenci, Uluslararası İlişkiler
Ankara Üniversitesi

Robert Wilson
Öğretim Görevlisi
Uluslararası Hukuk
İstanbul Üniversitesi

Mary Barber
Öğretmen, İngilizce
İzmir Amerikan Koleji

Kathryn Bennett
Öğretmen, İngilizce
Amerikan Kız Koleji

Roy Blakey
Öğretim Görevlisi, Ekonomi
Ankara Üniversitesi

William Janson
Öğretim Görevlisi
Amerikan Edebiyatı
Ankara Üniversitesi

İlk Fulbright mezunlarından Prof. Sabahat Kaymakçalan ve Türkiye Fulbright Eğitim Komisyonu Genel Sekreteri Prof. Ersel Aydınlı, Komisyon’un günümüzdeki ofisinin açılış töreninde.

Gelecek dönemde ulusal kültür yaşamında önemli yer tutan pek çok ismin görev aldığı Komisyon, kuruluş yıllarında Mithatpaşa Caddesi No. 35 ve 42, Konur Sokak No. 6, Mustafa Kemal Bulvarı No. 7 ve Çelikkale Sokak No. 3’teki mütevazı ofislerde faaliyetlerini sürdürdü. Komisyon’un sonraki durakları Cinnah Caddesi No. 183 ve Şehit Ersan Caddesi No. 28 oldu. 2013 yılından beri hizmet veren bugünkü ofisin açılışına, aralarında ilk bursiyerlerden Prof. Dr. Sabahat Kaymakçalan’ın da bulunduğu pek çok mezun katıldı.

Büyük bir özverinin ürünü olan Komisyon faaliyetleri günümüze kadar aralıksız devam etmiş ve Türkiye-Amerika Birleşik Devletleri Kültürel Mübadele Komisyonu, her iki ülke temsilcilerinin mutabık kaldığı şekilde siyaset üstü kimliğini daima korumuştur. 1951 yılında yeni bir deneyime yelken açan Türk ve Amerikalı öncülerin fitilini ateşlediği Fulbright geleneği, 75 yılda altı bine yakın mezunla Türk-Amerikan ilişkilerindeki yapı taşlarından biri olmaya devam ediyor.

Bu dijital sergi Türkiye Fulbright Eğitim Komisyonu bünyesinde Komisyon çalışanları tarafından yayına hazırlanmıştır.